آب اضافی همواره یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های طبیعت بوده است. از بارش باران گرفته تا بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی، اگر برای خروج این آب‌ها راهی پیش‌بینی نشود، خیلی زود باعث فرسایش خاک، آسیب به ساختمان‌ها، پوسیدگی ریشه گیاهان، یا حتی آب‌گرفتگی زمین‌های کشاورزی می‌شود. اینجاست که لوله زهکشی وارد عمل می‌شود.
لوله زهکشی یک نوع لوله مخصوص است که وظیفه اش جمع آوری و انتقال آب‌های اضافی از زیر زمین یا سطح خاک به خارج از محیط موردنظر است. این لوله‌ها معمولاً در اطراف ساختمان‌ها، باغ‌ها، زمین‌های کشاورزی یا زیر خیابان‌ها نصب می‌شوند تا از نفوذ و تجمع آب جلوگیری کنند و رطوبت اضافی را به خارج هدایت کنند.
با نصب صحیح سیستم زهکشی، می‌توان از آسیب‌های جدی به سازه‌ها، زمین‌ها و محیط اطراف جلوگیری کرد. به‌طور خلاصه، لوله زهکشی مانند یک راه نجات برای آب‌های مزاحم عمل میکند و نقش کلیدی در افزایش عمر مفید سازه‌ها و کیفیت خاک دارد.
کاربرد لوله زهکش:
شاید به نظر برسد لوله زهکش فقط برای زمین های کشاورزی استفاده می شود، اما کاربرد آن خیلی گسترده تر است به عبارتی از باغچه های کوچک تا پروژه های عمرانی بزرگ از این لوله ها استفاده می کنند.
فضای سبز ویلا و باغچه:
در ویلاها با داشتن محوطه باغچه و حیاط بزرگ بعد از بارش باران، با جمع شدن آب لوله زهش می تواند آب اضافی را از ریشه گیاه و درختان دور کند و از پوسیده شدن آن ها جلوگیری کند همچنین خاک همیشه سرحال باقی بماند.
اطراف و زیرساختمان‌ها:
آب اضافی نزدیک دیوار و اطراف ساختمان ها به مرور زمان باعث رطوبت و آسیب به فونداسیون می شود، با نصب لوله زهکش این آب ها به بیرون هدایت می شود و از خطر نشست، ترک خوردگی یا رطوبت جلوگیری میکند.
استادیوم و زمین‌های چمن:
در واقع آب بیش از اندازه در زیرچمن های طبیعی از کیفیت چمن و طول عمر آن کم می کند. لوله های زهکش می تواند آب را از زمین خارج کرده و از رطوبت زمین کم کند، تا زمین همیشه خشک و قابل استفاده باشد.
زمین‌های کشاورزی:
در کشاورزی، زهکشی اصولی باعث می‌شود آب اضافی ناشی از بارندگی و آبیاری ها از خاک خارج شود و باعث جلوگیری از پوسیدگی ریشه گیاهان و درختان و عملکرد بهترمحصولات همرا ه با افزایش عمر خاک شود.
کنار جاده‌ها و خیابون‌ها:
در خیابان و معابرکم عرض بعد از بارندگی ها برای جلوگیری از جمع شدن آب در آسفالت و زیرسازی، لوله های زهکش نصب می کنند تا آب از محل تخلیه شود.
انواع لوله زهکش:
لوله پلی‌اتیلن تکجداره زهکش:
لوله پلی‌اتیلن تک جداره، یکی از پرکاربرد ترین و اقتصادی‌ترین گزینه‌ها برای زهکشی زمین‌های کشاورزی، باغ ویلاها و پروژه‌های سبک و درعمق کم محسوب می‌شود. این لوله‌ها ًاز جنس HDPE با سطح بیرونی و داخلی صاف و یکنواخت تولید می شوند.
لوله پلی‌اتیلن تکجداره به صورت سوراخ دارنیمه مشبک و تمام مشبک در شاخه های 6 و 12 متری تولید می شوند تا آب را ازاطراف جذب و به مسیر زهکش منتقل می کند.
از مزایای این لوله ها سبک و قابل حمل بودن و قابلیت تولید در سایزهای مختلف می باشد که در زمین کشاورزی و پروژه‌های شهری استفاده می شود.
لوله کاروگیت دوجداره زهکش:
لوله های پلی اتیلن دوجداره(کاروگیت) ازمواد پلی اتیلن سنگین HDPE100 با سوراخ یا شیارهایی با بدنه موج‌دار و جداره داخلی صاف تولید می شوند. و در پروژه های سنگین عمرانی و صنعتی که نیاز به مقاومت بالا جهت عبور بهتر جریان آب دارند استفاده می شود.
این لوله ها مناسب برای عمق های زیاد و در برابرفشارهای بالا مقاوم هستند. و امکان استفاده با فیلتر ژئوتکستایل را دارند.
سوراخ‌های لوله کاروگیت به روش سوراخکاری با دستگاه ایجاد می‌شوند. قطر، تعداد و محل قرارگیری سوراخ‌ها براساس نیاز پروژه، میزان آب زیرزمینی و سایز لوله تنظیم می‌شود. معمولاً قسمت زیرین لوله بدون سوراخ باقی می‌ماند تا آب از قسمت فوقانی وارد شده و به سمت خروجی یا ایستگاه پمپاژ هدایت شود.
این لوله ها بیشتر در زهکشی کنار جاده، تونل، شهرک سازی و زیر فونداسیون ساختمان های مرتفع کاربرد دارند.
لوله PVC زهکشی:
لوله‌های زهکش PVC ازجنس پلی‌وینیل کلراید هستند و نسبت به پلی‌اتیلن، مقاومت کمتری در برابر ضربه و فشار خاک دارند. اما به لحاظ قیمت مناسب، نصب آسان و سبکی هنوز در بسیاری از پروژه‌ها استفاده می شوند.
این لوله ها به صورت کلاف های 50 و 100 متری در دو مدل ساده و با پوشش پارچه‌ای به نام ژئوتکستایل که مثل صافی عمل میکند در کارخانه اطلس پایپ تولید می شوند.
کاربرد لوله‌های زهکش PVC در زهکشی های سطحی و فضای سبز، چمن های مصنوعی و طبیعی فوتبال استفاده می شوند. لازم به ذکر است از محدودیت های این لوله ها شکننده بودن در سرما، عمر کمتر در شرایط سخت خاکی نام برد.
ساختار ظاهری لوله‌های زهکش:
سوراخ دار بودن:
مهم‌ترین ویژگی لوله زهکش، سوراخ دار بودن آن است که به آب اجازه می دهد وارد لوله شود و از مسیر زهکشی خارج شود. لازم به ذکر است تعداد، اندازه و نوع سوراخ‌ها بستگی به نوع پروژه و خاک دارد. برای خاک‌های ریزتر، سوراخ‌ها باید کوچک تر و تعداد بیشتری داشته باشند.
پوشش ژئوتکستایل:
پوشش اطراف لوله پارچه نمدی است که از ورود ذرات خاک و گل به درون لوله چلوگیری می کند. و باعث می شود سوراخ های لوله دیرتر گرفته شود و طول عمر زهکشی بیشتر شود.
ظاهر لوله: صاف یا شیاردار (کاروگیت)
لوله پلی اتیلن تکجداره مشبک شده بیرون و داخل آن صاف است و بیشتر برای پروژه های سبک و کم‌عمق مثل باغچه و محوطه سازی کاربرد دارد.
لوله‌های دوجداره کاروگیت: این لوله ها بیشتر در پروژه های تحت فشار که لوله درعمق بیش از 2متر زیر خاک یا زیر فونداسیون ساختمان و جاده که احتمال شکستگی یا له شدگی دارد، استفاده می شود.
روش سوراخ کاری لوله های زهکش:
در فرآیند تولید لوله‌های زهکش، یکی از مهم‌ترین مراحل، سوراخکاری دقیق بدنه لوله است؛
لوله پلی‌اتیلن معمولاً به‌صورت تک جداره و سوراخکاری آن به صورت منظم با دستگاه‌های اتوماتیک انجام می‌گیرد تا هم عبور آب به خوبی انجام شود و هم خاک به داخل نفوذ نکند.
لوله‌های کاروگیت که دوجداره و موج‌دار هستند، عملیات سوراخکاری کمی حساس‌تر است. چون شکل شیارهای بدنه باعث می‌شود محل قرارگیری سوراخ‌ها اهمیت بیشتری پیدا کند؛ اگر سوراخ‌ها در بخش نامناسب ایجاد شوند، ممکن است عملکرد زهکشی به خطر بیفتد. به همین خاطر، شرکت اطلس پایپ با دقت بالا بین کنگره ها در حد فاصل و قطر مشخص سوراخکاری را انجام می دهد. تا فرایند زهکشی به نحو احسن انجام شود.
نصب لوله زهکش:
نصب اصولی لوله زهکش، تاثیر مستقیم روی عمر سیستم و کارایی آن دارد. اگر مراحل نصب دقیق انجام نشود یا مصالح نامناسب استفاده شود، امکان گرفتگی، برگشت آب یا نشست زمین وجود دارد.
مراحل نصب لوله زهکش:
طراحی شیب و نقشه مسیر:
در ابتدا با در نظر گرفتن نقشه مسیرعبور لوله‌ها شیب کف کانال بین ۰.۳ تا ۰.۵ درصد آماده شود تا آب به راحتی و بدون ته نشین حرکت کند و ته نشین نشود. لازم به یادآوری است در زمین‌های صاف، ایجاد شیب مصنوعی با خاک برداری الزامی می باشد.
حفر کانال
عمق کانال باید متناسب با نوع خاک و سطح ایستابی آب انتخاب شود که در زمین‌های کشاورزی معمولاً عمق ۷۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر مناسب است و عرض کانال هم باید حداقل ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر بیشتر از قطر لوله باشه تا برای ریختن مصالح زهکشی فضای کافی وجود داشته باشد.
مصالح زهکشی:
فیلتر ژئوتکستایل: پارچه نمدی بافته نشده که دو لوله پیچیده می‌شود؛ جلوی ورود ذرات خاک رو می‌گیرد ولی آب رو عبور می‌دهد
شن شسته شده دانه‌بندی‌شده: اطراف لوله رو با ضخامت ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر پر می کنند.
فیلتر ترکیبی: گاهی از ژئوتکستایل و شن همزمان استفاده می‌شود؛ مخصوص پروژه‌های مهم مثل زمین ورزشی یا گلخانه است
قراردادن لوله در کانال:
لوله باید به طور دقیق بر روی بستر شن یا خاک نرم قرار بگیرد تا از شکستن، خم شدن یا تراز نبودن لوله‌ها حتماً جلوگیری شود. لازم به ذکر است سوراخ‌ها باید همیشه رو به پایین باشند، نه رو به بالا زیرا بایستی آب از بالا وارد لوله شود و از پایین خارج گردد.
پر کردن کانال
بعد از قرار دادن لوله، اطراف آن با شن یا ماسه ریزدانه پر شود تا ضربه و فشار زمین به لوله منتقل نشود. سپس یک لایه خاک نرم ریخته می‌شه و در آخر خاک اصلی یا کشاورزی روی کانال بازگردانده می شود. فشرده‌سازی نرم خاک باعث می‌شود نشست اتفاق نیفتد.